Մինչև ասում ենք` հո´պ... նոր քաղաքապետ

Միշտ մտածում էի, գրեմ, թե չգրեմ, ու որ տեսնում եմ, միայն ես չեմ գրել, ասում եմ` ինչի՞ չգրեմ որ: Խոսքս Երևանի արդեն նախկին քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանի մասին է:

Սկզբում, երբ նոր էր Կարապետյանը նշանակվել քաղաքապետ, մտածում էի` գրեմ, որ հազիվ նշանակվեց մեկը, ով քաղաքական գործիչ չլինելով հանդերձ, հաջողված բիզնեսմեն է, և քաղաքականությունը, հուսով եմ, չի խառնի սեփական կյանքն ու բիզնեսը ծաղկեցնելու համար:

Հետո` մտածում էի գրեմ, որ այս քաղաքապետը կատարում է իմ վաղեմի երազանքները: Կանգառները կանգառների նման են դառնում, խոստանում է աղբահանությանն առավել ուշադրություն հատկացնել, երթուղային տաքսիները փոխարինել ավտոբուսներով` թեթևացնելու համար քաղաքի գերծանրաբեռնված երթևեկությունը, իսպառ վերացնելու է փողոցային առևտուրը, բարելավելու մայրաքաղաքի արտաքին տեսքը և այլն, և այլն:

Բայց մեկ էլ` հո´պ, ու տեսնում ենք, որ ասես ամեն ինչ գլխիվայր է արվում: Աղբահանությունն առավել լավ կազակերպելու համար, չգտես ինչու, մեքենանների վրա տեղադրվում են GPS սարքեր, փոխարենն, օրինակ, աղբահանողների դույլերը, աղբ հավաքող թիակներն ու մեքենաները նորացվելու, ավելացվելու, արդիականացվելու...

Հետո մեկ էլ` հո´պ, տեսնում ենք, որ փողոցում առևտուր անող մարդիկ մեկ օրում հայտնվում են փողոցում, ու ոչ ոք չգիտի, թե այսուհետ նրանք որտեղ են առևտուր անելու, առավել ևս` չգիտի, թե այսուհետ նրանց ընտանիքններն ինչպես են գոյատևելու: «Հարցը կլուծվի»` խոստանում են մեր քաղաքային իշխանությունները, ու մինչև մենք սպասում ենք հարցի լուծմանը, մեկ էլ` հո´պ, ու փողոցում են հայտնվում արդեն փոքր կրպակների առևտրականները: Ու չորը թացի հետ խառնելով` բոլորին ուղարկում են Կառավարության շենքի մոտ բողոքի ակցիաներ կազմակերպելու կամ լավագույն դեպքում` հավաքվելու ու այս երկրից անվերադարձ հեռանալու....

Սա էլ հնարավորինս անուշադրության մատնելուց ու հասարակության համար սովորական դարձնելուց հետո մեկ էլ` հո´պ, ու տեսնում ենք, որ կենտրոնական փողոցների շենքերի ճակատները լվանալու ու մաքրելու արդյունքում (ինչն իսկապես գովելի որոշում էր), քաղաքը սկսում է փոխել իր գույնը ... չէ` կներեք, քաղաքը սկսում է գունավորվել: Ու եթե հաշվի չառնենք այն, թե ինչու են կենտրոնական փողոցների շենքերին «նոր» տեսք տալու համար ընտրվում տարօրինակ ու իրար հակասող երանգներ, չենք կարողանում հաշվի չառնել, որ ներկված շենքերը սկսում են ուրիշ ակորդներ նվագել միևնույն սինֆոնիայում, որը ստեղծվել է ... ու արդեն էլ ոչ մեկ չի հիշում` ում կողմից:

Հետո, մինչ աչքներս սկսում է սովորել գունավոր շենքերին, հո´պ-հո´պ` իրար հետևից հողին են հավասարվում պատմամշակութային արժեք ունեցող այն շենքերը, որոնք «բախտի դաժան հեգնանքով» հայտնվել են այնտեղ, որտեղ «մեր ընԳերները» ցանկանում են հյուրանոց, սրճարան կամ եկամտի այլ աղբյուր կառուցել:

Ու մինչ մի խումբ մարդիկ հիմա էլ Հանրապետության հրապարակում կառուցվելիք անհասկանալի թմբուկից հայացքներն ուղում են այս կողմ` թմբկահարելու, մեկ էլ ` հո´պ, չի դադարում քաղաքի կենտրոնում ոչնչանալ Ուսանողական այգին, այլ հիմա էլ պարզվում է, որ «ախր Վաչոն էլ ա մեր ընԳերը»...

Ինձ թվում է ինչ-որ բան մոռացա... Հա, ախր հիմա այնքան է դժվարացել իմ նմանների համար մայրաքաղաք հասնելու գործընթացը, որ մինչև հասնում ես, էլ ներվ չի մնում ուշադրությունդ փոփոխությունների վրա կենտրոնացնելու: Ու հենց այդտեղ էլ հիշում ես, որ չնայած որոշ ավտոբուսների շնորհվեց անվճար Wi-Fi ունենալու պատիվը, բայց չարքաշ միկրոավտոբուսները չփոխարինվեցին, ավելին` շարունակում են խցանումներ առաջացնել: Հիշում ես, որ քաղաքի երթևեկությունը թեթևացնելու համար ոչ թե մետրոյի նոր կանգառներ բացվեցին, ու մետրոպոլիտենն արդիականացավ, այլ թեթևակի կոսմետիկ վերանորոգությունների արդյունքում մետրոյի ուղեվարձը կրկնակի թանկացավ:

Հիշում ես, որ հիմա մարզերից մայրաքաղաքի կենտրոն հասնելու համար տանից առնվազն 1 ժամ շուտ պետք է դուրս գաս, առնվազն 3 տրանսպորտ պետք է փոխես, առնվազն մի քանի 1000 դրամ ավել պետք է ունենաս... սա էլ այն դեպքում` եթե բախտավոր ես: Բախտավոր ես` այսինքն` առնվազն աշխատանքդ կամ դասերդ չեն սկսվում առավոտյան ժամը 9-ին կամ ավելի վաղ: Որովհետև, որքան էլ հետևես քաղաքապետարանի խորհրդին և շուտ արթնանաս քնից, որքան էլ շուտ դուրս գաս տանից, երաշխավորված չէ, որ ժամանակին տեղ կհասնես: Քանի որ, չնայած փոփոխություններին, մարզային տրանսպորտը շարունակում է նույն ժամին սկսել իր աշխատանքը: Չնայած փոփոխություններին` ավտոկայաններից հնարավոր չէ հասնել ցանկալի վայրը, որովհետև երթուղային տաքսիների ուղեգծերում փոփոխություններ չեն գրանցվել: Որ չնայած մարզերից եկող մարդկանց կենտրոնացնելուն մի վայրում, չեն ավելացել ավտոկայաններ գնացող և ավտոկայաններից շարժվող երթուղային տաքիների ու ավտոբուսների քանակը: Ու չնայած նրան, որ հիմա մարզից եկողը ստիպված ավելին է ծախսում, նրա աշխատավարձում ևս փոփոխությունններ չեն կատարվել...

Ու մինչև համբերատար սպասում ես, որ փոփոխությունների հետևանքով առաջացած նորանոր խնդիրները ևս լուծումներ են ստանալու, ու դու գրելու ես, մեկ էլ` հո'պ, ու փոփոխություններ կատարող գլխավոր սուբյեկտը հայտարարում է, որ ինքն աշխատանքային ավելի լավ առաջարկ է ստացել, որ չի ցանկանում անշառ գլուխը շարունակել շառ ու փորձանքի տակ պահել, ու չնայած իր կատարած փոփոխություններին` չի մնում արդյունքները քաղելու, այլ գնում է խոպան, ուրիշի դրածն ու ստեղծածը վայելելու...

Ու հետո ասում եք` հո'պ, մի մտածի գնալու մասին... ամեն ինչ լավ կլինի...

Լուսանկարները` Լիլիան Գալստյանի

Միայն թուրքն է քանդում

Հայկական ճարտարապետության մասին խոսելիս շատերը, հատկապես քաղաքական ու հասարակական գործիչները, ցավով հայտնում են, որ մեր ճարտարապետությունը, մնալով օտար հողում, ոչնչացվել է: Այդժամ անպայման հիշում ենք Անիի հազար ու մի եկեղեցիները, Նախիջևանի գերեզմանատունն ու խաչքարերը, Թուրքիայի տարածքում գտնվող գրեթե բոլոր եկեղեցիները, Վրաստանում վրացականացվող հայկական եկեղեցիներն ու տները, ու այսպես շարունակ:

Չենք մոռանում նաև պայքարելու, միջազգային հանրության ուշադրությունը մեր ոչնչացող մշակույթի վրա սևեռելու կոչեր անել: Շարունակ պնդում ենք, որ այն, ինչ օտարն անում է հայկական ճարտարապետության եզակի նմուշների հետ, հանցագործությունն է, մշակութային ցեղասպանություն, և պետք է պատժվի միջազգային ատյանների կողմից: Ու գրեթե միշտ ընդգծում ենք, որ թուրքը մտադրվել էր ոչ միայն վերացնել հայի տեսակը, այլև մտադաիր է իսպառ ոչնչացնել տարածաշրջանում հայի գոյության մասին փաստող ամեն ինչ:

Դրա հետ մեկտեղ, սակյան մոռանում ենք խոսել սեփական հողի վրա մշակութային ցեղասպանություն իրականացնողների մասին: Հանգիստ խղճով աչք ենք փակում օր օրի մեր իսկ մայրաքաղաքում պատմական հուշարձանների ոչնչացման փաստի առաջ: Ու այս առիթով որևէ քաղաքական գործիչ երբևէ հայտարարությամբ հանդես չի գալիս:

Կարծես բողոքելու ու իրավիճակի մասին բղավելու առաքելությունը տրված է միայն անհատներին ու որոշ հասարակական գործիչների, ովքեր իրապես մտածողներ են, ովքեր իրապես ցավում են մեր մշակույթի ու ճարտարապետության ոչնչացման համար: Պայքարողները մարդիկ են, ովքեր իրապես հավատում են, որ մշակութային ցեղասպանություն ապրած հայը, չի կարող իր ստեղծած հողի վրա ցեղասպանություն իրականացնել, որ ոչնչացնող հայը չի կարող համոզված լինել, թե սերունդներն այս ևս մոռացության կմատնեն, իսկ պահանջատիրությամբ հանդես եկողները, իզուր կվատնեն իրենց ջանքերը...

Ամեն օր սոցիալական ցանցերում հայտնվում է ևս մեկ պատմամշակութային հուշարձանի քանդման մասին նորություն: Ամեն օր հարյուրավոր պահանջներ են հնչում` դադարեցնել ցեղասպանությունը... Սակայն, օրինակ, Երևանի քաղաքապետի ֆեյսբուքյան էջի պատին որևէ շենքի քանդման մասին որոշումը վերանայել խնդրողի գրածի տակ միայն ավելանում են համախոհների մեկնաբանություններն ու նույնանուն պահանջի կոչերը, իսկ քաղաքապետարանը լռում է` ինչպես ձայն բարբառո հանապատի...

Լուսանկարը` Հայկ Բիանջյանի

Ու սկսում ես սարսափել ...

Ախր մի՞թե ավելի վայրագույթուն չէ սեփական ազատ հողի վրա պատմական հուշարձաններն անհետ ոչնչացնելը, քան օտարի հողում անտեր թողնվածի հանդեպ վայրագությունների մասին անընդհատ բարձրաձայնելը...

Ախր հետո ումի՞ց ենք պահանջելու դատ ու դատաստան, երբ մենք ինքեներս ենք նույն քաղաքականության ու նույն մարտավարության կրողը...

Ախր ու՞մ ենք խնդրելու աչալուրջ հետևել, որպեսզի օտարի հողում ևս մեկ հայկական հուշարձան չջնջվի, երբ ինքներս աչք ենք փակում մեր մայրաքաղաքի կենտրոնում օրը ցերեկով պատմական հուշարձանի հիմնահատակ ջնջման փաստի առաջ...

Ու՞մ ենք թշնամի կոչելու` նրան, ով սեփական պատմությունը ստեղծելու համար է ոչնչացնում, թե նրան, ով ոչնչացնում է` ստեղծած պատմությունը քանդելով...

Ու արդյո՞ք կարողանալու ենք պնդել, որ մեր մշակույթը քադել, որ մեր տեսակի պատմական հիշողությունը վերացնել ցանկացողը միայն թուրքն է...

24/24-ը` վրաց ազգային հումոր

Հենց հատում ես հայ-վրացական սահմանը, սկսում ես սևեռել ուշադրությունդ նույնիսկ ամենաանկարևոր բաների վրա: Սակայն, որքան էլ անուշադիր լինես, միևնույն է` անհնար է դեպի Թբիլիսի տանող ճանապարհին հանդիպող բենզալցակայանների և խանութների վրա չնկատել 24/24 գրությունը:

Այո´, այո´, խոսքն այն մասին է, որ տվյալ հաստատությունը շուրջօրյա է: Սակայն մեր վրացի հարևանները, այդպես էլ չհասկացանք, թե ինչու՞ են շուրջօրյան ընդգծում 24/24 -ով և ոչ թե 24/7 գրությամբ:

 Նշեմ, սակայն, որ   24/24 գրությունն ամենուր է նաև Թբիլիսիում, որտեղ շուրջօրյայի ճիշտ գրելաձևին հազվադեպ կարելի է հանդիպել: Այստեղ 24/24 -ով աշխատում են ոչ միայն փոքրիկ կրպակներն ու մեծ հանրախանութները, բառերն ու սրճարանները, այլև բանկոմատներն ու տարադրամի փոխանակման կենտրոնները:

Հավանաբար սա վրաց ազգային հումոր է` նման բոլորիս հայտնի հին անեկտոտին, երբ վրացին հարցնում է հային, թե որքան է Հայաստանում վարդակ հասնող հոսանքի լարումը: Եվ ի պատասխան հայի` 220 վոլտի, հակադարձում է` «Իսկ մեզ մոտ 221 է»: :)))

Հ.Գ. - Ի դեպ, մեր վրացի ընկերների համար այնքան սովորական է 24/24 գրությունը, որ նրանք չեն էլ նկատում սխալն ու ճիշտը, և մի լավ ծիծաղում են, երբ մենք այդ մասին հարցնում ենք:

Թբիլիսովա

Երեք օր ու գիշեր Վրաստանի մայրաքաղաքը տոնակատարությունների մեջ էր: Թբիլիսիի կենտրոնական փողոցները լիքն էին զուգված-զարդարված մարդկանցով, ովքեր երկրի տարբեր շրջաններից ժամանել էին` շնորհավորելու գեղեցիկ մայրաքաղաքին` տոնի կապակցությամբ: Նրանց թվում հնարավոր էր առանձնացնել նաև տեղի էթնիկ փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին ու զբոսաշրջիկներին, որոնք ևս քիչ թիվ չէին կազմում:

Այս տարի խախտվել է ավանդությունը և Թբիլիսովան (վրացիներն այսպես են կոչում Թբիլիսիի տոնը) հոկտեմբերի վերջին նշելու փոխարեն տոնվեց  հոկտեմբերի սկզբին, ինչը, տեղաբնակների կարծիքով, պայմանավորված է Ֆրանսիայի նախագահի` Վրաստան կատարած այցելությամբ: Հենց այս առիթն օգտագործելով էլ հոկտեմբերի 7-ին մայրաքաղաքի կենտրոնական հրապարակից երկու նախագահները` Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին և Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլին, տվեցին եռօրյա տոնակատարությունների մեկնարկը:

Բացի այդ` չնայած հոկտեմբերի 7-ը ուրբաթ էր, իշխանությունների կողմից հայտարարվել էր ոչ աշխատանքային: Ու շատերն էին հնարավորություն ստացել թողնել բան ու գործ, գալ մայրաքաղաքի գլխավոր հրապարակ, անձամբ տեսնել և ողջունել Ֆրանսիայի նախագահին:

Տոնակատարություններն իրենց գագաթնակետին հասան հոկտեմբերի 8-ին` շաբաթ օրը: Քաղաքի տարբեր անկյուններում, գլխավորապես Հին Թբիլիսիում, կառուցված մեծ ու փոքր բեմերում օրվա տարբեր ժամերին համերգներ էին կազմակերպվում: Համերգներով հանդես էին գալիս ինչպես վրացի, այնպես էլ այլազգի երգիչ-երգչուհիները (այդ թվում և հայերը):

Հին Թբիլիսիի փողոցները վերածվել էին բացօթյա ցուցասրահների: Ամեն քայլափոխին գործող ցուցահանդես-վաճառքների շնորհիվ հնարավոր էր գնել տարատեսակ ուտեստներ ու մրգեր, ձեռագործությունից ու գորգագործությունից, նկարչությունից ու լուսանկարչությունից լավագույն նմուշներ: Իսկ ցուցադրության ներկայացված հին ավտոմեքենաները կարելի էր վարձակալել ու մի քանի պտույտ կատարել Թբիլիսիի հինավուրց թաղերով:

Տոնի կապակցությամբ լիքն էին նաև սննդի կենտրոնները: Շատերը նույնիսկ իրենց կերուխումը կազմակերպել էին դրսում և հյուրասիրում էին անցորդներին: Ու ամեն կողմից տարածվող ուտելիքի բույրը, երաժշտության ձայնը, գունազարդված երեսներով երիտասարդներն ու բազմերանգ փուչիկներով զինված մանուկները բարձր տրամադրություն էին հաղորդում ցանկացածին, ով այս երեք օրերի ընթացքում գեթ մի քանի րոպեով ոտք էր դրել փողոց:

Տոնակատարություններին իրենց մասնակցությունն էին բերել նաև տեղի իշխանությունները: Նրանք այս երեք օրերի ընթացքում զբոսանում էին քաղաքի տարբեր մասերում, մասնակցում ամենատարբեր միջոցառումներին, բարեմաղթանքներ հղում ու կիսվում տպավորություններով:

Համընդհանուր եռուզեռը իշխում էր կիրակի օրը ևս: Եվ ինչպես ցանկացած տոն, Թբիլիսովայի եզրափակումը նույնպես տրվեց շքեղ հրավառությամբ, որը տեսանելի ու լսելի էր մայրաքաղաքի տարբեր անկյուններից:

Հին Թբիլիսին ուրիշ հոտ ունի

Նեղ ու սալիկապատ փողոցները հենց Թբիլիսիի կենտրոնական հրապարակից յուրաքանչյուրին ուղեկցում են դեպի Հին Թբիլիսի: Այստեղ է, որ վրացական մայրաքաղաքը հպարտորեն կարող է խոսել իր տարիքից ու հյուրերին ներկայանալ քաղաքակրթության զարգացման բոլոր փուլերով:

 

Հին Թբիլիսին, ասես, բաժանված է երկու մասի: Առաջինը վերանորոգվածն է, որտեղ կարելի է հանգիստ քայլել, գնել հուշանվերներ, գեղեցիկ լուսանկարներ անել ու եվրոպական քաղաքակրթությանը զգալ: Երկրորդը` իրական Հին Թբիլիսին է, որն ավելի շատ ասելիք ունի, որտեղ ավելին կարող ես տեսնել ու զգալ, որտեղ ավելի հեռու անցյալ կարելի է գնալ` անցնելով սերունդների փոփոխության միջով, տեսնելով ճարտարապետության զարգացման ուղիները, զարդանախշերի բազմազանության մեջ նշմարելով բարձրաճաշակ հասարակության շունչը:

 

Հին Թբիլիսիի փողոցներով քայլելրիս` ամեն ինչ նկատել ու լուսանկարաչական սարքով ֆիքսել ցանկացող հայացքդ կմատնի, որ դու հետաքրքրասեր զբոսաշրջիկ ես: Սակայն ոչ թե քննող աչքերի կհանդիպես, այլ ժպտացող ու հոգատար դեմքերի, որոնք, եթե իմանան, թե ինչ լեզվով ես խոսում կամ թե որտեղից ես, անպայման քեզ ցույց կտան առավել կարևորը:

Հայ լինելդ ամեն խնդիր կհարթի, չէ՞ որ հենց այս փողոցներում նախկինում ապրել են հայեր, չէ՞ որ հենց այս փողոցները կերտվել են նրանց կողմից, չէ՞ որ հենց այս քաղաքակրթությունը հայկական է: Ու անպայման կգտնվի մեկը, ով հայ է, ում մանկությունն ու պատանեկությունն անցել են թիֆլիսյան իրականությունում: Նա անպայման կպատմի, որ այս դիմացի փողոցի շքեղ բազմահարկ շենքը պատկանել է մի հարուստ հայի, ով ունեցել է այս կամ այն մասնագիտությունը, ապրել է այսքան կամ այնքան: Նա կպատմի նաև, թե ինչպես է, որ այդ  շենքը ևս այժմ պատկանում է երկրի տերերին: Այդժամ նրա աչքերում կնկատես անսահման տխրություն, անսահման կարոտ ու ցավ` շաղախված անսահման հպարտության հետ: Սակայն ավելի շուտ նա կլռի, հիշողության գիրկն ընկնելով, քան կտրտնջա. չէ՞ որ սա իր հայրենիքն է...

Այնուամենայնիվ` Հին Թբիլիսին միանգամայն այլ հոտ ունի: Այստեղ քաղաքը բուրում է, ոչ թե ֆրանսիական օծանելիքի արբեցնող նրբահոտությամբ, թխվածքների խանութներից տարածվող վանիլահոտությամբ, կամ բազմատեսակ բրենդային հագուստի խանութների թարմահոտությամբ, ինչպես կենտրոնական փողոցներում է, այլ խոնավ քարի, ժամանակի ընթացքում դեֆորմացված ու փտած փայտի, ժանգոտած պատուհանների, մաքուր ու անդորր օդի հոտով:

Այս գողտրիկ փողոցներով կարող ես քայլել ժամերով, լսել մանկական խաղի անուշ ձայնը, աննկատ հետևել ծերունիների ձեռքում գլորվող զառին ու չրխկացող նարդու քարերին, քամու մեղմ սոսափյունով հասնել մոտակա փոքրիկ այգին ու ունկնդիրը դառնալ օտար լեզվով, բայց, ամենայն հավանականությամբ, ծանոթ թեմաներով շաղակրատող կանանց խոսքին, ու տեսածով այնքան ապշել, որ չիմանաս` ինչ լուսանկարել, ինչ անմահացնել, ինչ հավերժ դաջել հիշողության մեջ...