Սխալ մարդիկ են նստած որոշ աթոռների վրա. Վահան Արծրունի

Այսօր՝ դեկտեմբերի 2-ին, Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնում տեղի է ունենալու երգիչ, երգահան Վահան Արծրունու «Մաշտոցից Կոմիտաս» խորագիրը կրող համերգը: Այս մասին, ինչպես նաև Հայաստանի մշակութային կյանքից` զարգացումներից, թերություններից ու բացթողումներից HayNews.am-ը զրուցեց երաժշտի հետ:

Համերգին ներկայացվելու է Ձեր նոր սկավառակը` «Մաշտոց. Սրբազան մասունքներ», որի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ վերջերս, և «Կոմիտաս. 10 հայտնություն» ձայնասկավառակից կատարումներ: Ինչպե՞ս եք համատեղելու:

«Մաշտոց. Սրբազան մասունքներ» ձայնասկավառակն ունիկալ է նրանով, որ համերգային չէ, այլ ստուդիական աշխատանք է, և այն տեսքով, որ հնչում է, այդ որակը ստանալ բեմի վրա, հնարավոր չէ: Այդ պատճառով, որպեսզի հանրությանը մատչելի լինի, մենք պատրաստեցինք տեսաշար, որի հիմքում Հակոբ Հովհաննիսյանի լուսանկարներն են` հայկական բնապատկերներ, ու փորձեցինք ընտրել այնպիսի տեսաշար, որը համահունչ կլիներ հնչող երաժշտությանը` շարականին: Քանի որ մի քանի անգամ արդեն առիթ ունեցել ենք ցուցադրելու, արդեն համոզված ենք, որ հաջողված է, և որպես ֆիլմ ենք ներկայացնում:

Համերգի առաջին բաժինն էլ կլինի հենց ֆիլմի ցուցադրությունը: Երկրորդ բաժնում իմ «Կոմիտաս. 10 հայտնություն» շարքն է: Համերգն այդպես էլ անվանեցինք` «Մաշտոցից Կոմիտաս»: Իհարկե երկուսն էլ` որոշակի վերապրված տեսքով. մի դեպքում Մաշտոցի շարականներն են` վերապրված իմ մշակմամբ և Հասմիկի կատարմամբ, մյուսում Կոմիտասի բանաստեղծությունը` իմ երաժշտությամբ:

Ինչպե՞ս է հաջողվել արդիկան մոտեցումներով մատուցել դասականը, և ինչո՞վ է պայմանավորված նման ընտրությունը:

Եթե բնութագրենք ստեղծված ժանրը, կարող ենք ասել, որ սա Վահան Արծրունու ստեղծագործության տեսակն է: Պայմանավորված է նախասիրություններով, թե նախախնամությամբ, չգիտեմ: Յուրաքանչյուր երաժշտին ու ստեղծագործողին կյանքն է տանում, դա անհնար է բացատրել, այնպես, ինչպես անհնարին է բացատրել, թե ինչպես է ստեղծագործական պրոցեսն ընթանում: Եթե կա մեկը, ով կկարողանա դա բառերով բացատրել, ուրեմն ստում է հաստատ:

Երբ ես փորձում եմ կողմից դիտարկել այն, ինչ անում եմ, կարող եմ ասել, որ սա իմ հպման փորձն է այն արժեքների հետ, որոնք ես ընդունում եմ որպես արժեք` ոչ միայն սեփական, այլև ազգային, մշակութային արժեք: Այդ առումով ինձ համար ավելի գնահատելի է այս փորձառությունը` և´ մաշտոցյան ակունքային երևույթին հպվելը, և´ կոմիտասյան վերելքային, գագաթնային երևույթին հպվելը, որովհետև ես համարում եմ, որ եթե Մեսրոպ Մաշտոցը հիմքերից հիմքն է մեր մշակույթի` ոչ միայն գրականության, այլ առհասարակ, ապա Կոմիտասը` գագաթն է: Այս առումով, երջանիկ եմ, որ ստացվեց մեկ համերգային ծրագրի մեջ ներկայացնել և´ մեկը, և´ մյուսը:

Այս տարի հոբելյանական է` Մաշտոցի ծննդյան 1600–ամյակն է, բայց կարծես Մաշտոցին անդրադարձ չկա` պետական մակարդակով:

Այս առումով հստակ բևեռացում կա մարդկանց ու արվեստագետների, որոնք որ գիտակցում են Մաշտոցի նշանակությունը, և պետական կառույցների միջև, որոնք որ ի պաշտոնե կոչված էին ապահովելու տոնական մթնոլորտ ու ազգային գիտակցություն դրսևորելու այս տոնի նկատմամբ: Սա ինձ համար զարմանալի է, բայց բացատրելի:

Ինչո՞վ եք բացատրում:

Որովհետև սխալ մարդիկ են նստած որոշ աթոռների վրա, ընդամենը: Մարդիկ են, որոնք որ այդ գիտակցությունը չունեն: Եթե այդ աթոռներին նստեին մարդիկ, որ այդ գիտակցությունն ունեն, այդ սիրտն ու խիղճն ունեն, ամեն ինչ տեղը կգար: Ես համոզված եմ, ու ոչ միայն Մեսրոպ Մաշտոցի պարագայում, այլ` առհասարակ մեր կյանքում, ոչ միայն մշակութային դաշտում, այլ` կենցաղում էլ: Այնպես որ ցավալի է, հասկանալի է:

Բայց ոչ միայն ես ու իմ ընկերները գիտենք, այլ կան հսկայական թվով մարդիկ, ովքեր գիտակցում են Մաշտոցի նշանակությունը և իրենց սեփական միջոցներով ու իրենց հնարավորությունների սահմաններում հոբելյանը տոնում են:

Անդրադառնալով ազատ, սեփական միջոցներով ստեղծագործող երաժիշտներին, կարծես այնպիսի տպավորություն է, որ անկախ երաժիշտները վերջին շրջանում համերգներով հանդես չեն գալիս, փոխարենը համերգներ են տալիս պետական երգչախմբերը, նվագախմբերը, պետության հովանավորություն ստացածները: Ինչո՞վ է սա պայմանավորված:

Սա հատուկ է արված, որպեսզի ազատ արվեստագետը զրկվի իր հանդիսատեսից: Ճիշտ եք նկատել, որ բոլոր համերգային դահլիճներում ելույթ են ունենում այն կոլեկտիվներն ու սոլիստները, ովքեր պետական աշխատավարձ են ստանում, որոնք որ պարտավորված են ամիսը 1 կամ մի քանի անգամ հանրության առաջ ներկայանալ որևէ ծրագրով` կլինի դահլիճում մարդ, կամ չի լինի, որակով դա կլինի ներկայացված կամ անօրիակ, իրենց համար նշանակություն չունի: Մարդիկ նստած, պետական աշխատավարձով իրենց գործն են անում` ոմանք խղճով, ոմանք այնքան էլ չէ: Սա բնական է ու նորմալ, միշտ էլ եղել է դա, որ պետական կոեկտիվը պետք է հաշվետու լինի հանդիսատեսի առաջ: Սակայն ինչ վերաբերում է ազատ արվեստագետներին, որոնք որ այդ պետական պրիպիսկան չունեն, կցված չեն որևէ հասարակական կազմակերպությանը, ինչ անում են, անում են իրենց ազատ և անկախ երկրում, անում են` որպես ազատ և անկախ արվեստագետներ: Ցավոք սրտի հիմա անհասկանալի կերպով օրենքներն այնպես են փոխվել, որ բոլոր համերգային դահլիճների և թատերական բեմերի դռները մեր առաջ փակ են:

Մերժումը ինչո՞վ է բացատրվում, պարզապես տարածք չեն տրամադրու՞մ:

Ոչնչով չի բացատրվում: Իրենք ֆիզիկական անձանց չեն տալիս վարձակալության տարածք, այդպիսով` կա´մ արվեստագետին ուղղորդում են դեպի հովանավորներ, կա´մ դեպի պետական կառույց, կա´մ ուղղորդում են դեպի անհայտ ձեռներեցություն: Մի խոսքով ուղղորդում են շուկայական հարաբերությունների դաշտ, որտեղ որ ոչ մի ազատ և անկախ արվեստագետ կես րոպե էլ չի դիմանա: Արվեստագետին պետք չի և իր գործն էլ չի սպառողական համակարգի մեջ մխրճվելը, իր գործն իր ստեղծագործությամբ կիսվելն է իր հանդիսատեսի հետ:

Կարծես սա համընկավ ՀՀ մշակույթի նախարարի այն որոշման հետ, որով արգելվեց պետական համերգասրահներում ֆոնոգրամայով հանդես գալը:

Իրականում 2 որոշում էր ընդունվել: Նախ, որ ֆոնոգրամայով չի կարելի երգել, որն աբսուրդ է, որովհետև կան, օրինակ, ստեղծագործություններ, որոնք գրված են ֆոնոգրամայի համար: Այդպիսի ստեղծագործություններից է Ավետ Տերտերյանի սիմֆոնիաներից մեկը, որը գրված է կամերային նվագախմբի ու երգչախմբի և 8 մագնիտաֆոնի համար: Ի՞նչ է դա նշանակում է, որ պետական համերգասրահից Տերտերյան չպե՞տք է հնչի: Աբսուրդ. այն որոշումները որոնք որ ընդունվում են զվարճանքի կամ ժամանցային ենթամշակույթների համար, պետք է անդրադառնան անմիջապես այդ դաշտին, բայց քանի որ այդ որոշումն ընդունում է մշակույթի նախարարության մակարդակով, այն սկսում է, բնականաբար, ազդել ընդհանուր դաշտի վրա:

Հետաքրքիր է, որ երկրորդ որոշում էլ եղավ, որը արգելափակում էր ֆիզիկական անձանց հնարավորությունը` վարձակալել դահլիճներ:Եվ քանի որ ուշադրությունը հատուկ բևեռվեց առաջինի վրա, երկրորդն անցավ շատ աննկատ: Ավելի ճիշտ, հանրության համար աննկատ անցավ, իսկ մեզ` կատարողներիս համար, շատ ցավոտ կերպով անդրադարձավ մեր կենսակերպի վրա: Չէ՞ որ ազատ և անկախ արվեստագետներին կերակրում է հանդիսատեսը, նա է տոմսը գնում, և այդ տոմսով մենք շարունակում ենք այս երկրում ապրել, մեր կենցաղային խնդիրները հոգալ: Դա է որոշակի հնարավորություն տալիս մեզ ստեղծագործական ազատություն ունենալ, որովհետև մենք չենք ծեծում հովանավորների դռները, չենք ծեծում պետական դռները, մշակույթի նախարարության միջանցքներում մեզ երբեք չեք տեսնի: Մենք նախընտրում ենք մեր ստուդիաներում, մեր տներում, մեր ընկերների հետ ստեղծագործել` զբաղվել բուն գործով: Բայց եթե մենք զբաղվում ենք այդ գործով, ու հնարավորություն չունենք կիսվելու ձեզ հետ` որպես հանդիսատես, դա նշանակում է, որ արվեստագետը պետք է ելք գտնի, ու ոմանք էլ սկսում են ճամպրուկներ հավաքել:

Այդ մասին էլ կխոսե՞ք, ինչու՞ են արվեստագետները հեռանում:

Դա ելքերից մեկն է: Ես համարում եմ, որ սա քաղաքականություն է, սա ուղորդում է կոչվում, որովհետև եթե ես քեզ հնարավորություն չեմ տալիս ներկայանալի լինել, ես իգնորի եմ ենթարկում քո գոյությունը, ոչ միայն որպես արվեստագետ, այլև որպես քաղաքացի, քանի որ արվեստի մասին օրենք չկա, որը կնկարագրեր իմ քաղաքական ստատուսը: Ուրեմն բոլոր առումներով ստեղծվում են միջոցներ, որպեսզի ինձ մեկուսացնեն իմ հանդիսատեսից: Ընդամենը 3 խանութ կա Երևանում, որոնք պայմանագրով են ձայնասկավառակ վաճառում, այսինքն` իրենք պատրաստ են պայմանագիր կնքել վաճառքի համար: Մնացած բոլոր տեղերում դա չի արվում, իսկ մնացած տեղերի հետ ես չեմ կարող գործ ունենալ, որովհետև ես չեմ ցանկանում պետությանը խաբել, չէ՞ որ պայմանագիր կապելով ես հարկեր եմ վճարում պետությանը: Արդյունքում սա ինչ է նշանակու՞մ, որ նույնիսկ ձայնասկավառակի տեսքով իմ ստեղծագործությունները հասանելի չեն լսարանին: Եթե դու փակում ես իմ հնարավորությունը բեմից և այդ հնարավորությունը չկա վաճառքի առումով, եթե ռադիոյով ու հեռուստատեսությամբ իմ ստեղծագործությունները չեն հեռարձակվում, լա´վ, քանի՞ տարի ես կարող եմ դիմանալ: Այն էլ ես, որ որոշակի պաշար ունեմ` 8 վավերագրական ֆիլմի, 8 անիմացիոն ֆիմի համար գրված երաժշտություն, 12 թողարկված ձայնասկավառակ: Լա´վ, ես, ասենք, հնարավորություն ունեմ դեռ այստեղ մնալու ու ստեղծագործելու, բայց կոնսերվատորիա ավարտ ստեղծագործողը կամ երաժիշտն ի՞նչ պետք է անի այս նույն իրավիճակում, չէ՞ որ սա ոչ միայն ինձ է վերաբերում, այլ ընդանուր դաշտին:

Ինչու՞ եք մնում Հայաստանում:

Չգիտեմ: Որովհետև իմ երկիրն է ավելի շատ, քան թե իրենցը: Հասկանու՞մ եք: Որովհետև հավատում եմ, որ այս երկիրն իրապես ազատ ու անկախ է, որովհետև այդ ազատության ու անկախության առաջին օրերին ես եմ իմ ընկերներին կորցրել, ես էլ եմ այդ ազատության համար 2 տարի ծառայել, սա իմ պատմությունն է, ո՞նց կարող եմ այս ամեն ինչից հրաժարվել: Դա հեշտ չի, հավատացեք, յուրաքանչյուր արվեստագետ, որ այստեղից գնում է, հեշտ չի պոկվում այն մշակութային դաշտից ու միջավայրից, որն իրեն ձևավորել է, հետշ չի, դա հոգեբանական ու շատ ծանր քայլ է, որին դրդում է այս իրականությունը, այս անհասկանալի իրականությունը, որին տրամաբանական բացատրություն չեք կարող գտնել, անտրամաբանական բացատրություն` հսկայական քանակի:

Վերջերս նաև հոդվածներով եք հանդես գալիս:

Երբ որ ես հասկացա, որ հնարավորությունը բեմից առնչվելու իմ հանդիսատեսի հետ նվազում է` ստիպված դիմեցի այդ միջոցին, որովհետև ինձ համար շատ կարևոր է հանդիսատեսի հետ շփում ունենալը, ինձ համար շատ կարևոր է զգալ հանդիսատեսին, դրա համար ստիպված սկսեցի զբաղվել այն գործով, որը իմ չէ:

Ձեր հոդվածներից մեկով խորհուրդ եք տալիս Իլհամ Ալիևին` ինչպես լիկվիդացնել սեփական մշակույթը, և կարծես, մեր փորձն եք փոխանակում:

Իրականում սա ֆարսի տեսքով է նկարագրված և 20 կետով ներկայացված է մեր մշակութային իրականությունը, ու խորհուրդ է տրվում թշնամի պետության նախագահին, որովհետև նման վերաբերմունք մշակույթի հանդեմ կարող է միայն թշնամին ունենալ: Սա հատուկ սրել եմ, գրոտեսկի եմ վերածել, նախընտրեցի այս տեսքով ներկայացնել: Ես նույնիսկ վերջում գրում եմ, որ եթե խնդիրներ ունենաք կազմակերպչական առումով, կողքի Հանրապետության 3 նախագահներից որևէ մեկը կարող է, որոշակի վարձի դիմաց, այդ ծառայությունները ձեզ մատուցել:

Որպես լուծում առաջարկում եք նախ Մշակույթի մասին օրենք ստեղծել: Ուրիշ ի՞նչ քայլեր եք առաջարկում` ստեղծված իրավիճակը շտկելու համար:

Իրականում մշակութային դաշտը տեսքի բերելու համար կես տարի է պետք: Պետք է հավաքվի թիմ, որը կմտածի ոչ թե իր մասին, այլ կմտածի ազգային շահի մասին, ազգային մշակույթի մասին: Մի խոսքով` պետք է գտնվեն մարդիկ, ում սիրտը ցավում է այս ամեն ինչի համար: Այ երբ որ նման մարդիկ գտնվեն, նման մարդիկ հրավիրվեն և նրանց կենսական խնդիրները կլուծի համակարգը, կտեսնեք, որ կես տարվա ընթացքում մենք կստանանք իրական մշակութային զարթոնք: Որովհետև այն բոլոր մարդիկ, ովքեր որ դրսում, չեն ցանկանում կապը կորցնել Հայաստանի հետ, և դա է վկայում «Վերադարձի փառատոնը»: Պետք է բերել այդ ռեսուրսը և այն ռեսուրսը, որը կա Հայաստանում և պարզապես թաքնված է հանրային ուշադրությունից: Սա լուրջ աշխատանքի և մոտեցման պարագայում կաշխատի` որպես բոմբ: Ես դրան հավատում եմ, ես տեսնում եմ այդ ռեսուրսը, ես ծանոթ եմ այդ մարդկանց հետ:

Իսկ հիմա պարզապես նստած են մարդիկ, որոնք հայկական մշակույթին ծառայելու նպատակներ չունեն, որոնց ներկայությունն այդ հաստատություններում ֆիգուրատիվ ներկայություն է: Նստացնում են այդ տեղերում, ասում են` այս գումարն ունես, պետք է ծախսես այս տեղերում, նրանք էլ ծախսում են:

Մի տեսակ մեզանում արժեքային համակարգն էլ խեղվա՞ծ չէ:

Հատուկ է արվել, որպիսի խեղվի: Ես 20 տարի լռում էի, որովհետև կասկածի մեջ էի, թե գուցե՞ շփոթում եմ: Բայց 20 տարվա փորձառությունս ցույց է տալիս, որ սա մշակված քաղաքականություն է` բթացնել, արմատներից զրկել, մշակութային որևէ իմպերատիվներից զրկել հանրությանը, որպեսզի հեշտ ղեկավարվի: Ընդամենը սա: Որովհետև կիրթ հանրությանը դժվար է ղեկավարել, որովհետև կիրթ հանրությունը մտածելու, հանրային կարծիք ու պահանջ ձևավորելու ունակություն ունի, անկիրթ հասարակությունն այն է, ինչ որ ենք` սերմնացուով, ռաբիզ համերգով, անհեթեթ տիտուլային միջոցառումներով: Այսպես թոզ փչելով ազգի աչքին, հազարամյակներով կարելի է գոյատևել, ու իրենք այս ճանապարհն են որդեգրել, ուրիշ բան, որ մեր դիմադրելու հնարավորությունն էլ գնալով նվազում է:

Ընդհանրապես այս իրավիճակը պատիվ չբերող իրավիճակ է:

Հ.Գ. – Տեղեկացնենք, որ «Մաշտոցից Կոմիտաս» համերգը սկսվելու է ժ.20:00-ին, Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնի Հատուկ միջոցառումների սրահում: Համերգին հանդես կգան երաժիշտներ` սոպրանո ոկալ Հասմիկ Բաղդասարյանը, ֆլեյտահար Նելլի Մանուկյանը, ջութակահարներ Ջեմմա Աբրահամյանն ու Լիլիթ Խաչատրյանը, ալտահար Յանա Դարյանը, թավջութակահար և կվարտետի ղեկավար Արամ Թալալյանը, բաս-կիթարահար Արթուր Մոլիտվինը:

Լիլիթ Բունիաթյան

HayNews.am