12 December 2011

Երեւանում վիճեցի մի գեներալի հետ եւ հայտնվեցի ոստիկանությունում. Թբիլիսիի Մնջախաղի թատրոնի ղեկավար

Այն օրվանից, ինչ Թբիլիսիի կենտրոնական` Ռուսթավելի պողոտայի վրա նկատեցի Մնջախաղի թատրոնի շենքը, անհամբերությամբ սպասում էի, թե երբ եմ դիտելու վրացական թատրոնի ներկայացումները: Թատրոնի մուտքի մոտ փակցված պաստառը տեղեկացնում էր, որ մոտակա ներկայացումը կայանալու էր դեկտեմբերի 9-ին: Մի քանի օր շարունակ դեպի թատրոնի շենք ուղևորվելիս` ծրագրում էի. կգնամ, տոմս կգնեմ, հետո կներկայանամ` կասեմ, որ լրագրող եմ, ու շատ կցանկանայի հանդիպել թատրոնի գեղարվեստական ռեժիսորի` Դավիթ Շալիկաշվիլու հետ… Սակայն ամեն անգամ էլ դրամարկղը փակ էի գտնում:

Պատահաբար, թե բարեբախտաբար թատրոնի դրամարկղը բաց էր նախօրեին: Նա, ումից գնեցի տոմսը, ակնհայտ է, որ այդ գործի տերը չէր: Մի կողմից շփոթությունը, մյուս կողմից էլ մանրը չունենալու հանգամանքը, և այդ պատճառով ինձ սպասեցնելը արդարացնելու համար, տոմս «վաճառողը» խոստովանեց. «Բանը նրանում է, որ հիմա մեր գանձապահն այստեղ չէ, իսկ ես իրականում տոմս չեմ վաճառում, այլ` այս թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն եմ»: Այդ բարի դեմքով մարդու առաջ չկարողացա զսպել ուրախությունս, ու ես էլ իմ հերթին խոստովանեցի, որ ցանկանում էի հանդիպել իրեն, որ լրագրող եմ, ու շատ կցանկանայի զրուցել թատրոնից, թատրոնի խնդիրներից և այլն: Միանգամից առաջարկեցին նստել:

Նախ ասեմ, որ դրամարկղի մուտքը թատրոնի գլխավոր մուտքի հարևանությամբ է: Սա շուրջ 3 քառակուսի մետր տարածք զբաղեցնող մի վայր է, որը տաքացնում է էլեկտրական փոքրիկ ջեռուցիչը: Հենց այս վայրից էլ, պարզ էր, որ շենքը վաղուց չի վերանորոգվել` չնայած արտաքին շքեղ տեսքին:

Ձեր թատրոնը պետակա՞ն է, միանգամից հետաքրքրվեցի ես: «Այո, պետական է: Մենք արդեն 48 տարեկան ենք»,- ոչ սահուն ռուսերենով սկսեց պատմել Դավիդ Շալիկաշվիլին:

Նա հայտնեց, որ Թբիլիսիում մնջախաղի թատրոն հիմնադրել է իր հայրը` Ամիրան Շալիկաշվիլին, և հիմա թատրոնը կրում է հենց նրա անունը: Նրա խոսքերով` հենց իր հոր` Ամիրան Շալիկաշվիլու, իր մոր, իր եղբոր ու իր աշխատանքի շնորհիվ է, որ մինչև հիմա թատրոնը պահպանում է գոյությունը և բազմաթիվ ներկայացումներ է բեմադրում:

Թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը հայտնեց, որ պետական միջոցները բավարարում են իրենց: Նա նշեց, որ թատրոնը յուրաքանչյուր տարի նոր բեմադրություններով է հանդես գալիս` կախված ֆինանսավորումից էլ ծնվում են մեկ, երկու կամ մի քանի ներկայացումներ: Խնդիրներից խոսել չցանկացող ռեժիսորը, սակայն ասաց, որ իրենց միակ մտահոգությունը թատոնի շենքի անմխիթար վիճակն է: Միևնույն ժամանակ հավելեց, որ քաղաքային իշխանությունները խոստացել են թատրոնին նոր շենք տրամադրել:

«Այն այս շենքից հեռու չի լինելու, մոտ մեկ կիլոմետր ներքև` դարձյալ Ռուսթավելի պողոտայի վրա»,- մանրամասնեց Շալիկաշվիլին ու հայտնեց, որ իրեն «ուրիշ աղբյուրներից» պարզ է դարձել, որ քաղաքային իշխանությունները ցանկանում են Թբիլիսիի կենտրոնում Եվրոպական հրապարակ կառուցել, ու հենց այդ հրապարակում էլ տեղակայվելու է թատրոնի ապագա շենքը` սպասում են միայն, որ Թբիլիսիի քաղաքապետարանը հաստատի նախագիծը և ֆինանսավորում հատկացնի:

«Եթե չեմ սխալվում, այս շենքում նախկինում Թբիլիսիում մեծ հեղինակություն վայելող հայ է բնակվել և շենքն էլ նրան է պատկանել»,- հետարքրվեցի ես ու ի պատասխան Շալիկաշվիլին հավելեց, որ շենքը մինչ օրս էլ կրում է Մելիք Ղազարյանի անունը ու կոչվում է հենց այդպես` Ղազարյանի շենք: Թե ո՞վ է եղել Ղազարյանն ու ինչո՞վ է զբաղվել, ռեժիսորին հայտնի չէր:

«Բայց այս շենքն ունի ստորգետնյա 3 հարկ, որոնք վերականգնման կարիք ունեն, այլապես շենքը կփլուզվի: Ես գիտեմ, որ քաղաքապետարանը նախատեսում է վերանորոգել շենքը, դրա համար էլ մեզ տեղափոխում են»,- մանրամասնեց ռեժիսորը:

Տողերի արանքում, սակայն, կարելի էր հասկանալ, որ թատրոնի տեղափոխման հարցը դրված է ավելի վաղ, քան ապագա շենքի կառուցումն է: Բացի այդ` շենքի առաջին հարկում բրենդային խանութներին ու ապագա խանութների գովազդային վահանակները միանգամայն այլ բան են հուշում: Սակայն այս մասին ռեժիսորը, ասես, չցանկացավ խոսել, հավաստիացնելով, որ նոր շենքն ավելի հարմարավետ ու գեղեցիկ է լինելու:

Շալիկաշվիլին անընդհատ խուսափում էր «խնդիրներ» բառից ու խնդիրներից խոսելուց: Դրամարկղում ներկա էր մի տղամարդ ևս, ում հավանաբար հունից հանեց ռեժիսորի` խնդիրները կոծկելու պահվածքը, որ միջամտեց. «Ճիշտ է, այս թատրոնը բարձր մակարդակի ներկայացումներ է բեմադրում, կգաք ու ինքներդ կհամոզվեք, բայց կտեսնեք նաև, որ շենքային վատ պայմանների պատճառով էլ թատրոնը հանդիսատես է կորցնում»:

Անկեղծացած զրուցակիցը, սակայն, չցանկացավ ներկայանալ, ու միայն նշեց, որ թատրոնի ու ռեժիսորի լավ ընկերն է:

«Բոլորն էլ ցանկանում են գնալ թատրոն, նստել հարմարավետ աթոռների… դուք որտե՞ղ եք տեսել, որ թատրոնը նմանատիպ ջեռուցիչով տաքացվի»,- նշեց «թատրոնի բարեկամը»` ցույց տալով դիմացը դրված խղճուկ էլետրական ջեռուցիչը, սակայն ռեժիսորը հայացքով լռեցրեց նրան, ասես սաստելով, որ հանկարծ չբողոքի: Իր հերթին ակամա մեր զրույցի մասնակիցը դարձած տղամարդն էլ արդարացավ` «Հասկանում եք, Վրաստանի իշխանությունները բոլոր միջոցները ծախսում են միայն ներքին գործերի, անվտանգության, ոստիկանական համակարգի վրա, մինչդեռ մշակույթին ուշադրություն էլ չեն դարձնում»:

«Բոլոր պետություններն էլ կայացման փուլում ուշադրություն չեն դարձնում մշակույթին, այդ ժամանակ մշակույթը երկրորդ պլան է մղվում: Մեր դեպքում էլ է այդպես: Երբ որ մեր պետությունը կկայանա, կհզորանա, մեզ մոտ էլ առաջին պլանում մշակույթը կլինի, և իշխանություններն էլ առավել ուշադրություն ու ֆինանսներ մշակույթի ոլորտին կտրամադրեն»,- իրավիճակը շտկելով ու ընկերոջն ավելին ասելու հնարավորությունից զրկելով` շեշտեց ռեժիսոր Շալիկաշվիլին:

Ո՞վ է Ձեր թատրոնի հանդիսատեսը հարցիս ի պատասխան` ռեժիսորը ընդգծեց. «Նա, ով հասկանում է մշակույթն ինչ է, ու նա, ով գնահատում է մշակույթը»: Այդ հանդիսատեսը, ըստ ռեժիսորի, հիմնականում երիտասարդությունն է, զբոսաշրջիկները, իսկ մշտական ու հավատարիմ հանդիսատեսը` Վրաստանում Ճապոնիայի դեսպանն ու դեսպանատան աշխատակիցներն են:

Որպեսզի այլևս խնդիրներից չհետաքրքրվեմ, և թերևս «արգելված» հարցեր չտամ` Դավիդ Շալիկաշվիլին հայտնեց, որ տարեկան մեկ-երկու անգամ թատրոնը հյուրախաղեր է ունենում արտերկրում, և բազմաթիվ մրցանակների է արժանանում: Ապա նա խնդրեց անջատել ձայնագրիչը, ու պատմեց Երևանում իր հետ տեղի ունեցած արկածներից, պատմեց այն մասին, թե ինչպես է հյուրանոցում վեճի բռնվել ինչ-որ գեներալի հետ, ապա հայտնվել ոստիկանությունում: Պատմեց, որ վերջին անգամ Հայաստանում թատորախմբի հետ եղել է 2008 թ-ին` մասնակցելու Մնջախաղի միջազգային փառատոնին, որ մտերիմ հարաբարություններ ունի Երևանի Մնջախաղի պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ժիրայր Դադասյանի հետ… Հետաքրքրվեց, թե ինչ առիթով եմ այցելել Թբիլիսի, ու այսպիսով սահուն փակեց մեր զրույցը:

Ժամեր անց արդեն թատրոնի շենքում էի` սպասում էի ներկայացման մեկնարկին: Նախասրահը ոչնչով չէր հիշեցնում մեզ համար սովորական դարձած թատրոնի շենքի նախասրահ, առավել ևս շքամուտք: Այստեղ առաստաղից պաստառներ էին կախված. տարբեր ժամանակներում թատրոնի բեմադրած ներկայացումների ազդագրերն էին հավանաբար: Խոնավահոտություն ու սառնություն էր միայն շուրջը: Հավաքված մարդիկ, կարծես, բոլորն էլ մեկը մյուսին ճանաչում էր, և առաջին անգամը չէ, որ այստեղ էին:

Քիչ անց մեզ ուղեկցեցին դահլիճ: Այն վայրը, որտեղ ցուցադրվելու էր ներկայացումը ևս ոչնչով դահլիճ չէր հիշեցնում: Այստեղ պարզապես սովետական ժամանակներից ժառանգություն մնացած աթոռներ էին շարված, իսկ սև հաստ վարագույրը առանձնացնում էր բեմ կոչվող հատվածը: Ակնհայտ էր, որ դահլիճի ջեռուցումը միացվել էր ներկայացման մեկնարկից մի քանի ժամ առաջ:

85 տեղանոց դահլիճը գրեթե լիքն էր. դիտելու էինք «Քրիստոս» ներկայացումը: Ներկայացման սկզբում թատրոնի հիմնադիրը` Ամիրան Շալիկաշվիլին, ինձ համար անհասկանալի վրացերենով ինչ-որ բան պատմեց: Հատ ու կենտ միջազգային բառերից կարելի էր ենթադրել, որ թատերախումբը մասնակցել է եվրոպական ինչ-որ փառատոնի, որտեղ մրցանակի է արժանացել հենց «Քրիստոս» ներկայացման համար:

Ապա դահլիճի լույսերը մարեցին, խունկի բույր տարածվեց: Երբ բեմը լցվեց դերասանների արհեստավարժ խաղով, շուրջբոլորն անէացավ, ամեն ինչ մոռացվեց, հանդիսատեսը տեղափոխեց թատրոնի աշխարհ և այնտեղ մնաց մինչև ներկայացման ավարտը:




Լիլիթ Բունիաթյան` Թբիլիսիից

HayNews.am

7 December 2011

Նկարիչները մի կերպ են պահպանում իրենց գոյությունը. հարցազրույց

Լուսանկարը` Գևորգ Պերկուպերկյանի
Շուրջ երկու տարի է Աշխարհի հայ նկարիչների միությունը հանդես է գալիս մի շարք խոշորածավալ միջոցառումներով` Սիրահարների ու Սբ. Սարգսի տոն, Վիկտոր Համբարձումյանի 100-ամյակ, Վազգեն Ա Վեհափառի 100-ամյակ, Տիգրան Մեծի 2150-ամյակ, Հայոց ցեղասպանության 95-ամյակ, Գարեգին Նժդեհի 125-ամյակի, Ֆրիտյոֆ Նանսենի 150-ամյակ, Հայաստանի անկախության 20-ամյակ, Անի մայրաքաղաքի 1050-ամյակ և այլն: Ինչո՞ւ ու ինչպե՞ս է միությունը նախաձեռնում այս միջոցառումներն, ինչպիսի՞ նոր ծրագրեր ունի, արդյո՞ք դժվարությունների ու պատնեշների հանդիպում է. այս հարցերի շուրջ HayNews.am-ը զրուցեց միության նախագահների` նկարիչ Ղազար Միրզոյանի և Անահիտ Մխիթարյանի հետ:



Ինչո՞ւ որոշեցիք նման նախաձեռնություններով հանդես գալ


Ղազար Միրզոյան - Երկու հոգի, կհամարվեն խենթ, թե խելառ, ովքեր իրենց անձնականը դրել են մի կողմ, ցանկացան ազգի մշակույթին օգուտ բերել: Գուցե կհամարեն, թե դա շահադիտական նպատակներ է հետապնդում, (HayNews.am` ինքն իրեն ուղղում է) հա´, շահադիտական նպատակներ հետապնդում է` մենք Աստծո առաջ մաքուր ենք, Աստծո առաջ գլուխներս պարզ ենք անում, որ մեր ազգին ինչով կարողանում ենք, օգնում ենք, դա ամենամեծ շահն է: Եթե մարդ մի բան կարող է անել, բայց չի անում, մեղք է գործում, իսկ մենք սա կարողանում ենք, դրա համար էլ անում են` հավուր պատշաճի:

Գիտեմ, որ ձեր սեփական միջոցներով էիք սկզբում կազմակերպում որևէ ցուցադրություն: Հետո հովանավորներ գտնվեցի՞ն:

Ղազար Միրզոյան - Ամեն ինչ սկսվեց Սուրբ Սարգսի տոնին կազմակերպված ցուցահանդեսից: Դրանից հետո մենք ունեցանք մեր հովանավորը` «Բիլայն» ընկերությունն, ով աջակցում ու հովանավորում է մեր ցանկցած նախաձեռնություն: «Բիլայնի» շնորհիվ մենք կազմակերպել ենք շուրջ 7 ցուցահանդեսներ և հրատարակել ենք պատկերագրքեր, այժմ նախապատրաստվում ենք «Անկախության սերունդն ենք» ցուցահանդեսին, որի պատկերագիրքը արդեն հրատարակել ենք:

Անահիտ Մխիթարյան - Հովանավորի ֆինանասական աջակցությամբ մենք ոչ միայն ցուցահանդեսներ ենք կազմակերպում, պատկերագրքեր հրատարակում, այլև մի շարք ակցիաներ ենք կազմակերպում: Մասնավորապես` Անի մայրաքաղաքի 1050-ամյակի կապակցությամբ շուրջ 30 նկարիչներ եղել են Անիում, տեղում բնապատկերներ են նկարել, որոնք էլ հետո «Անի 1050» խորագիրը կրող ցուցահանդեսում ներկայացվել են: Բացի այդ` Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի հետ համատեղ հայտարարեցինք ակցիա` նվիրված Անկախության 20-ամյակին: Ընտրվեցին նկարիչներն ու նրանց աշխատանքներն, անցկացվեց ցուցահանդես, ու ներկայացված բոլոր աշխատանքները նվիրվեց Ազգային պատկերասրահի ֆոնդին:

Մեզ աջակցում է նաև Հայ առաքելական եկեղեցու Արարտյան հայրապետական թեմը` Նավասարք արքեպիսկոպոս Կճոյանի գլխավորությամբ:

Ձեր հրատարակած պատկերագրքերում նշվում է, որ Ձեր նախաձեռնություններին աջակցում է նաև ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը: Սա խոսում է Տիգրան Սարգսյան անհատի՞, թե՞ պետական աջակցության մասին:

Ղազար Միրզոյան - Երկուսը միասին: Առաջինը` Տիգրան Սարգսյան անձը մի մարդ է, ով սիրում է հայ արվեստը, ով տեսավ, որ մենք գեղեցիկ գործ ենք անում: Բացի մեր յուրաքանչյուր ցուցահանդեսին մասնակցություն ունենալուց և մեր մասին դրվատանքի խոսքեր ասելուց, վարչապետը Գարեգին Նժդեհին նվիրված միջոցառմանը որոշեց նաև ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերել`գրքի տպագրության համար: Նժդեհի հոբելյանին նվիրված միջոցառումը ֆինանսավորվեց Կառավարության որոշմամբ և մեզ հանձնարարվեց այն կազմակերպել: Սա նշանակում է, որ Կառավարություը մեր գոյությունը ճանաչեց, ընդունեց, որ մենք կանք այդպիսին և, որ մենք վատ բան չենք անում, տված գումներն էլ չենք մսխում:

Այդ գումարով մենք տպագրել ենք այնպիսի գիրք, որը եզակի է` հենց միայն նրանով, որ ներառում է Նժդեհին նվիրված թեմատիկ նկարներ, և մոտ 80-100 էջով առաջին անգամ տպագրվել են Նժդեհի անտիպ նամակները:

Անահիտ Մխիթարյան – Պետք է նշենք, սակայն, որ պետական մակարդակով հովանավորվել է միայն Գարեգին Նժդեհին նվիրված պատկերագրքի հրատարակությունը:

Առաջիկայում ի՞նչ միջոցառումներով եք ներկայանալու:

Անահիտ Մխիթարյան - Մինչև Ամանոր ունենք 2 ցուցահանդես և 1 պատկերագիրք: Բացի այդ մենք ունենք «Սուրենյանցի անվան շքանշան» մրցանակ, որ ամեն տարի տրվում է լավագույներին: Կազմակերպում ենք «Մեկ աշխատանքի ցուցահանդես», 4 անվանակարգերում ընտրվում են լավագույները, որոնց էլ հանձնում ենք շքանշանները: Տարեվերջին կբացենք Մաշտոցի 1600-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսը և կլինի համանուն պատկերագրքի շնորհանդեսը:

Ղազար Միրզոյան – Մեսրոպ Մաշտոցի 1600-ամյակին նվիրված պատկերագրքում տեղ են գտնելու 2 կարևոր քարտեզներ. մեկում պատկերվելու է Մաշտոցի անցած ուղիները` քաղաքներով, գյուղերով, մյուսում` կներառվեն բոլոր այն հուշարձաններն ու շինությունները, որոնք նվիրված են Մաշտոցին` ամբողջ պատմական Հայաստանի տարածքով:

Կազմակերպությունը մի քանի նախագծերի վրա աշխատում է արդեն, որոնք իրականացվելու են հաջոդ տարի: Այդպիսիներից է «Հայոց պատմությունը մանուկների նկարներում» ծրագիրը, որի շրջանակներում հանձնարարվելու է Հայաստանի բոլոր նկարչական դպրոցների սաներին նկարել Եդեմից սկսած մինչև մեր օրերի պատմությունը: Լավագույն նկարները կհրատարակվեն երկու հատորով` մեկում կներառվեն մինչև Քրիստոսի ծնունդն ընկած ժամանակաշրջանի անցքերը, մյուսում` Քրիստոսի ծննդից հետո տեղի ունեցածները: Բացի այդ` երեխաների նկարներով կիրականացվի մի ցուցահանդես էլ, որը կկրի «Սրբերն ու բնապահպանությունը» խորագիրը: «Վարք սրբոց»-ից դուրս են բերվելու բոլոր այն սրբերի կենսագրությունները, որոնք բնության հետ կապ են ունեցել: Դարձյալ` նրանց կյանքի պատմությունները պատմվելու են նկարչական դպրոցների սաներին, երեխաները նկարելու են և լավագույն նկարները` համապատասխան սրբի վարքի հետ միասին, տպագրվելու են առանձին պատկերագրքով: Այսպիսով` մենք միանգամից երկու խնդիր ենք լուծում: Նախ` մենք սրբերի միջոցով էկոլոգիա ենք սիրել տալիս, ապա էկոլոգիայի միջոցով` երեխաներին մեր կրոնին ենք մոտեցնում:

Մյուս խոշորածավալ միջոցառումներից են Սայաթ-Նովային նվիրված և «Տիրամայրը հայ կերպարվեստում» ցուցահանդեսները: Հատկապես Տիրամորը նվիրված ցուցահանդեսի համար ցանկանում ենք հավաքագրել բոլոր այն նկարիչների աշխատանքները, որոնցում անդրադարձ կա Տիրամոր կերպարին, և հուսով ենք, որ մեզ կդիմեն նաև այն նկարիչները, որոնց մասին տեղյակ չենք:

Ձեր կազմակերպած միջոցառումների շնորհիվ շփվում եք մեծ թվով նկարիչների հետ: Ինչպե՞ս է կարողանում նկարիչը Հայաստանում ապրել, ստեղծագործել ու իր գոյությունը պահպանել:

Ղազար Միրզոյան - Ցավոք սրտի, հարցը հենց տալիս է պատասխանը. նկարիչները հիմնականում իրենց գոյությունը պահպանում են: Շատ քիչ նկարիչներ կան, որ իրենց աշխատանքները կարողանում են վաճառել և այդպիսով` ապրել: Մնացածներն իրենց գոյությունը պահպանում են, որովհետև ավագ սերունդը սովոր է եղել սովետական մեթոդներին: Այն ժամանակ երկիրը նկարչին պատվերներ էր տալիս, ու այնպիսի գումարներով, որ նկարիչը ամսեկան 500-600 ռուբլի եկամուտ ուներ, ու կարողանում էր հանգիստ ապրել: Բացի դրանից, կային խանութներ, որտեղ Նկարիչների միության անդամները կարողանում էին մատչելի գներով նյութեր ձեռքբերել, ստանում էին արվեստանոցներ, բնակարաններ, ու շատ բաներից էին օգտվում: Հիմա այդ ամենը վերացել է, և նկարիչը ստիպված է ինքն իր համար և´ պատվերներ գտնել, և´ իր նկարները վաճառել: Դժվարեցնում է նաև այն, որ մենք չունենք հատուկ պատկերասրահներ, որոնք կզբաղվեին նկարիչների աշխատանքների ցուցահանդես-վաճառքներով: Կան մի քանի նմանօրինակ գալերիաներ, բայց մի կողմից դեռ նկարիչները դրան սովոր չեն, մյուս կողմից էլ այդ գալերիաների հնարավորություներն էլ են սահմանափակ, և նրանք կարողանում եմ աշխատել ոչ ավել, քան 10 նկարչի հետ, որոնց նախապես իրենք էլ ընտրում են: Այն մնացածն ինքն է իր գլխի ճարը տեսնում:

Որտե՞ղ է Հայաստանում ապրող ու ստեղծագործող նկարչի շուկան:

Ղազար Միրզոյան - Իսկական արվեստի շուկան հիմնականում դրսում է. մի 10 տոկոսն է երևի Հայաստանում: Այդ թիվն էլ է հարաբերական, որովհետև կան մարդիկ, որ այստեղ գնում են նկարներ ու դրանք վերավաճառում են արտերկրում: Դրսում մարդիկ կարողանում են գումարներ աշխատել ու դրանք տրամադրել արվեսին, իսկ քանի որ մեր հայ արվեստը միշտ էլ եղել է շատ բարձր մակարդակում, դրսում էլ այսօր շարունակում է իր ուրույն տեղն ունենալ, և բոլոր նրանք, ովքեր կարողանում են որակը պահպանել, կարողանում են իրենց գործերը դրսում վաճառել:

Գիտեմ, որ երկար ժամանակ արտերկրում եք բնակվել, և հնարավորություն եք ունեցել ապրելու ու ստեղծագործելու դրսում: Ի՞նչը Ձեզ հետ բերեց ու ինչն է ձեզ այստեղ պահում:

Ղազար Միրզոյան - Հայրենիքը, միայն այդ: Կարոտը. երևի դա էլ հիվանդություն է, ու ես համենայնդեպս այդ հիվանդության դեմ իմունիտետ չունեցա: Առաջին հերթին կարոտը շատ սիրածս հայերնիքի հանդեպ ինձ հետ բերեց:

Ձեր կազմակերպած միջոցառումները Հայաստանի նվիրյալներին ու հերոսներին են նվիրված: Այսօր Հայաստանն ունի՞ իր հերոսը կամ ինչպիսի՞ հերոսի կարիք ունի:

Ղազար Միրզոյան - Մեր ժողովուրդն, ինչպես և մյուս ժողովուրդները, հերոս ունենալու ցանկություն միշտ էլ ունեն, բոլորն էլ ձգտում են բացի օրենսդրությունից, կարգ ու կանոնից, ունենալ նաև հերոս, ում հետևից կգնան: Կարող է կոպիտ հնչել, բայց այդ ցանկությունը գալիս է նաև բնությունից: Դեռ հին դարերում մարդիկ ունեին իրենց հերոսը` խմբի ղեկավարն, ով ինչ որոշում էր, մյուսները կատարում էին` նրա օրինակով: Սա ավելի հեշտ տարբերակ է մարդու համար, ինչը բնազդաբար է գալիս. Այդպիսով հերոս մարդիկ, եթե ինչ-որ տեղ սխալվում են, իրենց ազատում են այդ մեղքից` ասելով, որ հերոս ունենք, նա մեզ իր հետևից տարավ, ուրեմն` նա սխալվեց: Սա հերոս ունենալու պահանջի մի տարբերակն է: Երկրորդը` մեր ազգին իսկապես հերոս է պետք, որովհետև հերոսներն են, որ մարդկանց կարողանում են իրենց հետևից տանել դեպի հաղթանակները:

Ո՞վ է Ձեր հերոսը:

Ղազար Միրզոյան - Իմ հերոսը` որպես ազգային հերոս, կա ու կլինի Նժդեհը, որովհետև նա միայն զինվորական չէր, այլ ինչքան որ զինվորական էր, մի 10 այդքան էլ փիլիսոփա էր, մի 10 այդքան էլ բանաստեղծ էր, մի 10 այդքան էլ ամեն ինչ էր: Ինքն ամեն ինչում կար ու ամեն ինչում գոյություն ուներ, ու նա, ով կգնա Նժդեհի հետևից, նա մեր ազգին իսկապես կտանի դեպի պայծառ ու լուսավոր ապագա, դեպի թե´ բարեկացության, թե´ հաղթանակներ և թե´ զորացում, բոլոր նրանք, ովքեր կգնան Նժդեհի հետևից, նրանք կկարողանան երկիրն ու ազգը տանել իրենց հետևից:


Լիլիթ Բունիաթյան

2 December 2011

Սխալ մարդիկ են նստած որոշ աթոռների վրա. Վահան Արծրունի

Այսօր՝ դեկտեմբերի 2-ին, Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնում տեղի է ունենալու երգիչ, երգահան Վահան Արծրունու «Մաշտոցից Կոմիտաս» խորագիրը կրող համերգը: Այս մասին, ինչպես նաև Հայաստանի մշակութային կյանքից` զարգացումներից, թերություններից ու բացթողումներից HayNews.am-ը զրուցեց երաժշտի հետ:

Համերգին ներկայացվելու է Ձեր նոր սկավառակը` «Մաշտոց. Սրբազան մասունքներ», որի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ վերջերս, և «Կոմիտաս. 10 հայտնություն» ձայնասկավառակից կատարումներ: Ինչպե՞ս եք համատեղելու:

«Մաշտոց. Սրբազան մասունքներ» ձայնասկավառակն ունիկալ է նրանով, որ համերգային չէ, այլ ստուդիական աշխատանք է, և այն տեսքով, որ հնչում է, այդ որակը ստանալ բեմի վրա, հնարավոր չէ: Այդ պատճառով, որպեսզի հանրությանը մատչելի լինի, մենք պատրաստեցինք տեսաշար, որի հիմքում Հակոբ Հովհաննիսյանի լուսանկարներն են` հայկական բնապատկերներ, ու փորձեցինք ընտրել այնպիսի տեսաշար, որը համահունչ կլիներ հնչող երաժշտությանը` շարականին: Քանի որ մի քանի անգամ արդեն առիթ ունեցել ենք ցուցադրելու, արդեն համոզված ենք, որ հաջողված է, և որպես ֆիլմ ենք ներկայացնում:

Համերգի առաջին բաժինն էլ կլինի հենց ֆիլմի ցուցադրությունը: Երկրորդ բաժնում իմ «Կոմիտաս. 10 հայտնություն» շարքն է: Համերգն այդպես էլ անվանեցինք` «Մաշտոցից Կոմիտաս»: Իհարկե երկուսն էլ` որոշակի վերապրված տեսքով. մի դեպքում Մաշտոցի շարականներն են` վերապրված իմ մշակմամբ և Հասմիկի կատարմամբ, մյուսում Կոմիտասի բանաստեղծությունը` իմ երաժշտությամբ:

Ինչպե՞ս է հաջողվել արդիկան մոտեցումներով մատուցել դասականը, և ինչո՞վ է պայմանավորված նման ընտրությունը:

Եթե բնութագրենք ստեղծված ժանրը, կարող ենք ասել, որ սա Վահան Արծրունու ստեղծագործության տեսակն է: Պայմանավորված է նախասիրություններով, թե նախախնամությամբ, չգիտեմ: Յուրաքանչյուր երաժշտին ու ստեղծագործողին կյանքն է տանում, դա անհնար է բացատրել, այնպես, ինչպես անհնարին է բացատրել, թե ինչպես է ստեղծագործական պրոցեսն ընթանում: Եթե կա մեկը, ով կկարողանա դա բառերով բացատրել, ուրեմն ստում է հաստատ:

Երբ ես փորձում եմ կողմից դիտարկել այն, ինչ անում եմ, կարող եմ ասել, որ սա իմ հպման փորձն է այն արժեքների հետ, որոնք ես ընդունում եմ որպես արժեք` ոչ միայն սեփական, այլև ազգային, մշակութային արժեք: Այդ առումով ինձ համար ավելի գնահատելի է այս փորձառությունը` և´ մաշտոցյան ակունքային երևույթին հպվելը, և´ կոմիտասյան վերելքային, գագաթնային երևույթին հպվելը, որովհետև ես համարում եմ, որ եթե Մեսրոպ Մաշտոցը հիմքերից հիմքն է մեր մշակույթի` ոչ միայն գրականության, այլ առհասարակ, ապա Կոմիտասը` գագաթն է: Այս առումով, երջանիկ եմ, որ ստացվեց մեկ համերգային ծրագրի մեջ ներկայացնել և´ մեկը, և´ մյուսը:

Այս տարի հոբելյանական է` Մաշտոցի ծննդյան 1600–ամյակն է, բայց կարծես Մաշտոցին անդրադարձ չկա` պետական մակարդակով:

Այս առումով հստակ բևեռացում կա մարդկանց ու արվեստագետների, որոնք որ գիտակցում են Մաշտոցի նշանակությունը, և պետական կառույցների միջև, որոնք որ ի պաշտոնե կոչված էին ապահովելու տոնական մթնոլորտ ու ազգային գիտակցություն դրսևորելու այս տոնի նկատմամբ: Սա ինձ համար զարմանալի է, բայց բացատրելի:

Ինչո՞վ եք բացատրում:

Որովհետև սխալ մարդիկ են նստած որոշ աթոռների վրա, ընդամենը: Մարդիկ են, որոնք որ այդ գիտակցությունը չունեն: Եթե այդ աթոռներին նստեին մարդիկ, որ այդ գիտակցությունն ունեն, այդ սիրտն ու խիղճն ունեն, ամեն ինչ տեղը կգար: Ես համոզված եմ, ու ոչ միայն Մեսրոպ Մաշտոցի պարագայում, այլ` առհասարակ մեր կյանքում, ոչ միայն մշակութային դաշտում, այլ` կենցաղում էլ: Այնպես որ ցավալի է, հասկանալի է:

Բայց ոչ միայն ես ու իմ ընկերները գիտենք, այլ կան հսկայական թվով մարդիկ, ովքեր գիտակցում են Մաշտոցի նշանակությունը և իրենց սեփական միջոցներով ու իրենց հնարավորությունների սահմաններում հոբելյանը տոնում են:

Անդրադառնալով ազատ, սեփական միջոցներով ստեղծագործող երաժիշտներին, կարծես այնպիսի տպավորություն է, որ անկախ երաժիշտները վերջին շրջանում համերգներով հանդես չեն գալիս, փոխարենը համերգներ են տալիս պետական երգչախմբերը, նվագախմբերը, պետության հովանավորություն ստացածները: Ինչո՞վ է սա պայմանավորված:

Սա հատուկ է արված, որպեսզի ազատ արվեստագետը զրկվի իր հանդիսատեսից: Ճիշտ եք նկատել, որ բոլոր համերգային դահլիճներում ելույթ են ունենում այն կոլեկտիվներն ու սոլիստները, ովքեր պետական աշխատավարձ են ստանում, որոնք որ պարտավորված են ամիսը 1 կամ մի քանի անգամ հանրության առաջ ներկայանալ որևէ ծրագրով` կլինի դահլիճում մարդ, կամ չի լինի, որակով դա կլինի ներկայացված կամ անօրիակ, իրենց համար նշանակություն չունի: Մարդիկ նստած, պետական աշխատավարձով իրենց գործն են անում` ոմանք խղճով, ոմանք այնքան էլ չէ: Սա բնական է ու նորմալ, միշտ էլ եղել է դա, որ պետական կոեկտիվը պետք է հաշվետու լինի հանդիսատեսի առաջ: Սակայն ինչ վերաբերում է ազատ արվեստագետներին, որոնք որ այդ պետական պրիպիսկան չունեն, կցված չեն որևէ հասարակական կազմակերպությանը, ինչ անում են, անում են իրենց ազատ և անկախ երկրում, անում են` որպես ազատ և անկախ արվեստագետներ: Ցավոք սրտի հիմա անհասկանալի կերպով օրենքներն այնպես են փոխվել, որ բոլոր համերգային դահլիճների և թատերական բեմերի դռները մեր առաջ փակ են:

Մերժումը ինչո՞վ է բացատրվում, պարզապես տարածք չեն տրամադրու՞մ:

Ոչնչով չի բացատրվում: Իրենք ֆիզիկական անձանց չեն տալիս վարձակալության տարածք, այդպիսով` կա´մ արվեստագետին ուղղորդում են դեպի հովանավորներ, կա´մ դեպի պետական կառույց, կա´մ ուղղորդում են դեպի անհայտ ձեռներեցություն: Մի խոսքով ուղղորդում են շուկայական հարաբերությունների դաշտ, որտեղ որ ոչ մի ազատ և անկախ արվեստագետ կես րոպե էլ չի դիմանա: Արվեստագետին պետք չի և իր գործն էլ չի սպառողական համակարգի մեջ մխրճվելը, իր գործն իր ստեղծագործությամբ կիսվելն է իր հանդիսատեսի հետ:

Կարծես սա համընկավ ՀՀ մշակույթի նախարարի այն որոշման հետ, որով արգելվեց պետական համերգասրահներում ֆոնոգրամայով հանդես գալը:

Իրականում 2 որոշում էր ընդունվել: Նախ, որ ֆոնոգրամայով չի կարելի երգել, որն աբսուրդ է, որովհետև կան, օրինակ, ստեղծագործություններ, որոնք գրված են ֆոնոգրամայի համար: Այդպիսի ստեղծագործություններից է Ավետ Տերտերյանի սիմֆոնիաներից մեկը, որը գրված է կամերային նվագախմբի ու երգչախմբի և 8 մագնիտաֆոնի համար: Ի՞նչ է դա նշանակում է, որ պետական համերգասրահից Տերտերյան չպե՞տք է հնչի: Աբսուրդ. այն որոշումները որոնք որ ընդունվում են զվարճանքի կամ ժամանցային ենթամշակույթների համար, պետք է անդրադառնան անմիջապես այդ դաշտին, բայց քանի որ այդ որոշումն ընդունում է մշակույթի նախարարության մակարդակով, այն սկսում է, բնականաբար, ազդել ընդհանուր դաշտի վրա:

Հետաքրքիր է, որ երկրորդ որոշում էլ եղավ, որը արգելափակում էր ֆիզիկական անձանց հնարավորությունը` վարձակալել դահլիճներ:Եվ քանի որ ուշադրությունը հատուկ բևեռվեց առաջինի վրա, երկրորդն անցավ շատ աննկատ: Ավելի ճիշտ, հանրության համար աննկատ անցավ, իսկ մեզ` կատարողներիս համար, շատ ցավոտ կերպով անդրադարձավ մեր կենսակերպի վրա: Չէ՞ որ ազատ և անկախ արվեստագետներին կերակրում է հանդիսատեսը, նա է տոմսը գնում, և այդ տոմսով մենք շարունակում ենք այս երկրում ապրել, մեր կենցաղային խնդիրները հոգալ: Դա է որոշակի հնարավորություն տալիս մեզ ստեղծագործական ազատություն ունենալ, որովհետև մենք չենք ծեծում հովանավորների դռները, չենք ծեծում պետական դռները, մշակույթի նախարարության միջանցքներում մեզ երբեք չեք տեսնի: Մենք նախընտրում ենք մեր ստուդիաներում, մեր տներում, մեր ընկերների հետ ստեղծագործել` զբաղվել բուն գործով: Բայց եթե մենք զբաղվում ենք այդ գործով, ու հնարավորություն չունենք կիսվելու ձեզ հետ` որպես հանդիսատես, դա նշանակում է, որ արվեստագետը պետք է ելք գտնի, ու ոմանք էլ սկսում են ճամպրուկներ հավաքել:

Այդ մասին էլ կխոսե՞ք, ինչու՞ են արվեստագետները հեռանում:

Դա ելքերից մեկն է: Ես համարում եմ, որ սա քաղաքականություն է, սա ուղորդում է կոչվում, որովհետև եթե ես քեզ հնարավորություն չեմ տալիս ներկայանալի լինել, ես իգնորի եմ ենթարկում քո գոյությունը, ոչ միայն որպես արվեստագետ, այլև որպես քաղաքացի, քանի որ արվեստի մասին օրենք չկա, որը կնկարագրեր իմ քաղաքական ստատուսը: Ուրեմն բոլոր առումներով ստեղծվում են միջոցներ, որպեսզի ինձ մեկուսացնեն իմ հանդիսատեսից: Ընդամենը 3 խանութ կա Երևանում, որոնք պայմանագրով են ձայնասկավառակ վաճառում, այսինքն` իրենք պատրաստ են պայմանագիր կնքել վաճառքի համար: Մնացած բոլոր տեղերում դա չի արվում, իսկ մնացած տեղերի հետ ես չեմ կարող գործ ունենալ, որովհետև ես չեմ ցանկանում պետությանը խաբել, չէ՞ որ պայմանագիր կապելով ես հարկեր եմ վճարում պետությանը: Արդյունքում սա ինչ է նշանակու՞մ, որ նույնիսկ ձայնասկավառակի տեսքով իմ ստեղծագործությունները հասանելի չեն լսարանին: Եթե դու փակում ես իմ հնարավորությունը բեմից և այդ հնարավորությունը չկա վաճառքի առումով, եթե ռադիոյով ու հեռուստատեսությամբ իմ ստեղծագործությունները չեն հեռարձակվում, լա´վ, քանի՞ տարի ես կարող եմ դիմանալ: Այն էլ ես, որ որոշակի պաշար ունեմ` 8 վավերագրական ֆիլմի, 8 անիմացիոն ֆիմի համար գրված երաժշտություն, 12 թողարկված ձայնասկավառակ: Լա´վ, ես, ասենք, հնարավորություն ունեմ դեռ այստեղ մնալու ու ստեղծագործելու, բայց կոնսերվատորիա ավարտ ստեղծագործողը կամ երաժիշտն ի՞նչ պետք է անի այս նույն իրավիճակում, չէ՞ որ սա ոչ միայն ինձ է վերաբերում, այլ ընդանուր դաշտին:

Ինչու՞ եք մնում Հայաստանում:

Չգիտեմ: Որովհետև իմ երկիրն է ավելի շատ, քան թե իրենցը: Հասկանու՞մ եք: Որովհետև հավատում եմ, որ այս երկիրն իրապես ազատ ու անկախ է, որովհետև այդ ազատության ու անկախության առաջին օրերին ես եմ իմ ընկերներին կորցրել, ես էլ եմ այդ ազատության համար 2 տարի ծառայել, սա իմ պատմությունն է, ո՞նց կարող եմ այս ամեն ինչից հրաժարվել: Դա հեշտ չի, հավատացեք, յուրաքանչյուր արվեստագետ, որ այստեղից գնում է, հեշտ չի պոկվում այն մշակութային դաշտից ու միջավայրից, որն իրեն ձևավորել է, հետշ չի, դա հոգեբանական ու շատ ծանր քայլ է, որին դրդում է այս իրականությունը, այս անհասկանալի իրականությունը, որին տրամաբանական բացատրություն չեք կարող գտնել, անտրամաբանական բացատրություն` հսկայական քանակի:

Վերջերս նաև հոդվածներով եք հանդես գալիս:

Երբ որ ես հասկացա, որ հնարավորությունը բեմից առնչվելու իմ հանդիսատեսի հետ նվազում է` ստիպված դիմեցի այդ միջոցին, որովհետև ինձ համար շատ կարևոր է հանդիսատեսի հետ շփում ունենալը, ինձ համար շատ կարևոր է զգալ հանդիսատեսին, դրա համար ստիպված սկսեցի զբաղվել այն գործով, որը իմ չէ:

Ձեր հոդվածներից մեկով խորհուրդ եք տալիս Իլհամ Ալիևին` ինչպես լիկվիդացնել սեփական մշակույթը, և կարծես, մեր փորձն եք փոխանակում:

Իրականում սա ֆարսի տեսքով է նկարագրված և 20 կետով ներկայացված է մեր մշակութային իրականությունը, ու խորհուրդ է տրվում թշնամի պետության նախագահին, որովհետև նման վերաբերմունք մշակույթի հանդեմ կարող է միայն թշնամին ունենալ: Սա հատուկ սրել եմ, գրոտեսկի եմ վերածել, նախընտրեցի այս տեսքով ներկայացնել: Ես նույնիսկ վերջում գրում եմ, որ եթե խնդիրներ ունենաք կազմակերպչական առումով, կողքի Հանրապետության 3 նախագահներից որևէ մեկը կարող է, որոշակի վարձի դիմաց, այդ ծառայությունները ձեզ մատուցել:

Որպես լուծում առաջարկում եք նախ Մշակույթի մասին օրենք ստեղծել: Ուրիշ ի՞նչ քայլեր եք առաջարկում` ստեղծված իրավիճակը շտկելու համար:

Իրականում մշակութային դաշտը տեսքի բերելու համար կես տարի է պետք: Պետք է հավաքվի թիմ, որը կմտածի ոչ թե իր մասին, այլ կմտածի ազգային շահի մասին, ազգային մշակույթի մասին: Մի խոսքով` պետք է գտնվեն մարդիկ, ում սիրտը ցավում է այս ամեն ինչի համար: Այ երբ որ նման մարդիկ գտնվեն, նման մարդիկ հրավիրվեն և նրանց կենսական խնդիրները կլուծի համակարգը, կտեսնեք, որ կես տարվա ընթացքում մենք կստանանք իրական մշակութային զարթոնք: Որովհետև այն բոլոր մարդիկ, ովքեր որ դրսում, չեն ցանկանում կապը կորցնել Հայաստանի հետ, և դա է վկայում «Վերադարձի փառատոնը»: Պետք է բերել այդ ռեսուրսը և այն ռեսուրսը, որը կա Հայաստանում և պարզապես թաքնված է հանրային ուշադրությունից: Սա լուրջ աշխատանքի և մոտեցման պարագայում կաշխատի` որպես բոմբ: Ես դրան հավատում եմ, ես տեսնում եմ այդ ռեսուրսը, ես ծանոթ եմ այդ մարդկանց հետ:

Իսկ հիմա պարզապես նստած են մարդիկ, որոնք հայկական մշակույթին ծառայելու նպատակներ չունեն, որոնց ներկայությունն այդ հաստատություններում ֆիգուրատիվ ներկայություն է: Նստացնում են այդ տեղերում, ասում են` այս գումարն ունես, պետք է ծախսես այս տեղերում, նրանք էլ ծախսում են:

Մի տեսակ մեզանում արժեքային համակարգն էլ խեղվա՞ծ չէ:

Հատուկ է արվել, որպիսի խեղվի: Ես 20 տարի լռում էի, որովհետև կասկածի մեջ էի, թե գուցե՞ շփոթում եմ: Բայց 20 տարվա փորձառությունս ցույց է տալիս, որ սա մշակված քաղաքականություն է` բթացնել, արմատներից զրկել, մշակութային որևէ իմպերատիվներից զրկել հանրությանը, որպեսզի հեշտ ղեկավարվի: Ընդամենը սա: Որովհետև կիրթ հանրությանը դժվար է ղեկավարել, որովհետև կիրթ հանրությունը մտածելու, հանրային կարծիք ու պահանջ ձևավորելու ունակություն ունի, անկիրթ հասարակությունն այն է, ինչ որ ենք` սերմնացուով, ռաբիզ համերգով, անհեթեթ տիտուլային միջոցառումներով: Այսպես թոզ փչելով ազգի աչքին, հազարամյակներով կարելի է գոյատևել, ու իրենք այս ճանապարհն են որդեգրել, ուրիշ բան, որ մեր դիմադրելու հնարավորությունն էլ գնալով նվազում է:

Ընդհանրապես այս իրավիճակը պատիվ չբերող իրավիճակ է:

Հ.Գ. – Տեղեկացնենք, որ «Մաշտոցից Կոմիտաս» համերգը սկսվելու է ժ.20:00-ին, Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնի Հատուկ միջոցառումների սրահում: Համերգին հանդես կգան երաժիշտներ` սոպրանո ոկալ Հասմիկ Բաղդասարյանը, ֆլեյտահար Նելլի Մանուկյանը, ջութակահարներ Ջեմմա Աբրահամյանն ու Լիլիթ Խաչատրյանը, ալտահար Յանա Դարյանը, թավջութակահար և կվարտետի ղեկավար Արամ Թալալյանը, բաս-կիթարահար Արթուր Մոլիտվինը:


Լիլիթ Բունիաթյան

HayNews.am